อัคคัญญสูตรมีอิทธิพลต่อวรรณกรรมเล่มใดมากที่สุด

ความคิดทางการเมืองการปกครองไทยโบราณ

ความคิดทางการเมืองของไทยมีอิทธิพลจากปรัชญาพุทธศาสนา ในพุทธศาสนามีการกล่าวถึงสภาวะธรรมชาติและการกำเนิดของรัฐและผู้ปกครองไว้เช่นเดียวกับแนวคิดทางการเมืองของตะวันตก โดยปรากฏอยู่ในพระสูตร คือ อัคคัญญสูตร ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของพระสูตรสุตตันตปิฎก ตอน ฑีฆนิกาย ปาฏิวรรค ได้มีการกล่าวถึงกำเนิดของรัฐ ซึ่งแตกต่างไปจากทฤษฎีการเมืองตะวันตกโดยทั่วไป

อัคคัญสูตร กล่าวว่า โลกไม่ได้เกิดจากการเนรมิตของพระพรหมตามที่ศาสนาพราหมณ์อ้างไว้ แต่เกิดจากธรรมชาติ โลกนั้นเกิดขึ้นเมื่อ “ล่วงระยะเวลากาลยืดยาวช้านาน เกิดง้วนดินลอยอยู่บนน้ำทั่วไป ได้ปรากฏแก่สัตว์เหล่านั้นเหมือนนมสดที่บุคคลเคี่ยวให้งวด แล้วตั้งไว้ให้เย็นจับเป็นฝาอยู่ข้างบน”

ข้อความตอนนี้แสดงให้เห็นว่า พระพุทธเจ้ามีความเห็นเกี่ยวกับการกำเนิดโลกในทางวิทยาศาสตร์มาก คือ ในโลกนั้นเกิดขึ้นทีแรกมีความร้อนอยู่ เมื่อเย็นลง “เกิดง้วนดินลอยอยู่บนน้ำ เหมือนนมสดเค่ยวให้งวด แล้วตั้งไว้ให้เย็นจับเป็นฝาอยู่ข้างบน” จึงเกิดชีวิตขึ้นในโลก

ในอัคคัญสูตร ได้อธิบายถึงสาเหตุความแตกต่างระหว่างชนชั้น ต่างจากศาสนาพราหมณ์อธิบาย ว่า พราหมณ์ ประเสริฐที่สุด เพราะเป็นบุตรของหรหมที่เกิดจากอก (อุระ) ของพรหม พรหมนั้นเป็น
พระผู้สร้าง พรหมเนรมิตพวกพราหมณ์ให้เป็นทายาท ส่วนวรรณะอื่นๆ นั้นเกิดจากอวัยวะเบื้องต่ำสุดของ พระผู้สร้าง คือ เกิดจากเท้า

ศาสนาพุทธ ถือว่า มนุษย์ทุกคนเกิดมาจากที่เดียวกัน คือ เกิดจากครรภ์มารดาทุกคน แต่มีการแบ่งชั้นวรรณะทั้งนี้เพราะ สัตว์ที่ล่องลอยอยู่ในอวกาศซึ่งไม่ต้องบริโภคอาหาร เพราะ “ได้สำเร็จทางใจมีมิติเป็นอาหาร มีรัศมีว่านออกมาจากกายตนเอง สัญจรไปได้ในอวกาศอยู่ในวิมานอันงาม สถิตอยู่ในภพนั้นสิ้นกาลยืดยาวช้านาน” เกิดหอมกลิ่นง้วนดินนั้น คนหนึ่งจึงชิมง้วนดินและเกิดความซาบซ่านจึงเกิดมีความอยาก (แต่เดิมไม่อยาก เพราะแต่เดิมมีมิติเป็นอาหาร) เมื่อกินง้วนดินแล้ว รัศมีกายของสัตว์นั้นก็หายไป
เมื่อรัศมีกายหายไปแล้ว ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ก็ปรากฏ”

เมื่อบริโภคง้วนดินอยู่นาน สัตว์ทั้งหลายก็ดีร่างกายแข็งกล้าขึ้นทุกที ทั้งผิวพรรณก็แตกต่างกันไป (เดิมทีในจักรวาลก่อนมีโลกนั้น สัตว์เหล่านี้ไม่มีร่างกาย จะมีกายก็เป็นกายทิพย์ มีรัศมี)

เมื่อมีร่างกายผิวพรรณที่แตกต่างกัน พวกที่มีผิวพรรณงามก็ดูหมิ่นพวกที่มีผิวพรรณไม่งาม เมื่อเกิดการดูหมิ่นกันขึ้นความเดือดร้อนก็ตามมา ง้วนดินก็หายไป สัตว์ทั้งหลายได้แต่ระลึกถึงความอร่อยความสมบูรณ์ที่เคยมีมาในอดีต

ต่อมาเกิดกะบิดินขึ้นแทนง้วนดิน สัตว์ทั้งหลายก็บริโภคกะบิดิน แต่แล้วก็เกิดการดูหมิ่นผิวพรรณกันขึ้นอีกกะบิดินก็หายไป ต่อมาก็เกิดเครือดิน สัตว์ทั้งหลายก็บริโภคเครือดิน และผลที่ตามมาก็คือ การดูหมิ่นกันอีก เครือดินจึงหายไป เมื่อเครือดินหายไป ก็เกิดข้าวสาลีขึ้นเอง และเริ่มมีการใช้คำว่าสตรีเพศ บุรุษเพศ สัตว์แบ่งเป็นเพศ

สรุปว่า เดิมสัตว์มีความอยากบริโภค มีความหยิ่งทะนงตน มีการดูถูก ต่อมามีกำหนัดในการเสพเมถุนเพิ่มขึ้นอีก กำหนัดนี้ก่อให้เกิดความสัมพันธ์ขั้นต่ำสุดทางสังคม คือ ความสัมพันธ์ระหว่างเพศชายกับเพศหญิง ซึ่งนำไปสู่การตั้งสถาบันครอบครัว

อัคคัญสูตร อธิบาย ชุมชนเบื้องแรกเป็นการรวมของมนุษย์ที่ไม่มีบ้านเรือน ทุกคนอยู่ตามธรรมชาติ ชุมชนในลักษณะนี้คือชุมชนบุพกาล ซึ่งมีลักษณะเด่น 3 ประการคือ

1. ไม่มีสถาบันทางสังคม สถาบันครอบครัวก็ยังไม่เกิดขึ้น การสมสู่ระหว่างชายหญิง มีลักษณะเป็นการสมรสหมู่ คือ สมสู่โดยไม่จำกัดคู่

2. ไม่มีกรรมสิทธิส่วนบุคคล ทุกคนใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติร่วมกัน หาอาหารมื้อต่อมื้อ วันต่อวัน ไม่มีการสะสม

3. มนุษย์มีสิทธิตามธรรมชาติ มีสิทธิรักษาชีวิตของตนและป้องกันภัยโดยใช้กำลังเข้าตัดสินข้อพิพาทเอง

เมื่อมนุษย์มีการแบ่งแยกผิวพรรณแล้วก็ยังแบ่งออกเป็นคู่ผัวตัวเมียและครอบครัว การมีครอบครัวก่อให้เกิดการรู้จักและต้องการสะสม เมื่อมีการสะสมก็เกิดการแย่งชิงและเกิดการปักปันเขตขึ้น บางคนก็โลภข้ามไปเก็บเอาในส่วนของผู้อื่น ดังนั้นจึงได้สมมติบุคคลขึ้นเพื่อทำหน้าที่คุ้มครอง ปกป้อง รักษาทรัพย์สินในสังคม ซึ่งเรียกว่า “มหาชนสมมติ”

มหาชนสมมติ ซึ่งจะต้องปกป้องคุ้มครอง (โดยแบ่งข้าวสาลีเป็นการตอบแทน) คนจำนวนมาก มีอาณาเขตกว้างขวาง เรียกว่า “กษัตริย์” และผู้ที่เป็นหัวหน้าที่มีคุณธรรมสามารถ “ยังชนเหล่าอื่นให้สุขใจได้โดยธรรม” เรียกว่า “ราชา”

“กษัตริย์” มาจากคำว่า เกษตร หรือ ผู้ปกครองนา เป็นคำอธิบายของพระพุทธศาสนามหายาน ในธิเบต ซึ่งต่างจากอัคคัญสูตร กษัตริย์ จะได้พืชพันธุ์และผลไม้จากผู้ที่ได้รับการคุ้มครอง

ในตำนานมูลศาสนา อธิบายว่า พระยามหาสมมติ เป็นผู้ปกครองคนแรกของโลก มีลูกหลานสืบต่อกันมาจนถึงพระพุทธเจ้าสิริสุทโธทนะ ซึ่งเป็นพระบิดาของ สิทธัตถกุมาร ซึ่งรวมอายุจากองค์แรกมาจนถึงพุทธกาลได้ 4,000 ปี

ความแตกต่าง ระหว่างกษัตริย์กับคนธรรมดาอยู่ที่ “ธรรม” เพราะกษัตริย์นั้นเป็นเพียงผู้ถูกสมมติขึ้นเพื่อให้ปฏิบัติหน้าที่อย่างหนึ่งต่างหาก หาได้ทำให้ผู้ถูกสมมตินั้นมีคุณค่าวิเศษไปกว่าบุคคลอื่นไม่

ในแง่นี้การมองอำนาจให้เป็นมหาชนสมมติ เป็นการให้อำนาจปกป้องคุ้มครอง โดยได้รับข้าวสาลีเป็นการตอบแทน แต่ไม่ปรากฏว่า ผู้ปกครองได้รับอำนาจให้กระทำการอื่นใดไปนอกจากการปกป้องคุ้มครอง

ถ้าพิจารณาในแง่นี้ความขัดแย้งและการเอารัดเอาเปรียบกันเป็นสาเหตุที่สำคัญที่จำเป็นจะต้องมีรัฐ ดังนั้น สภาพธรรมชาติดั้งเดิม นั้นเป็นสภาพอุดมคติ รัฐในอุดมคติ คือ การปราศจากรัฐนั่นเอง ทั้งนี้รัฐ คือ ความชั่วร้ายที่จำเป็น Necessary evil สังคมคอมมิวนิสต์ ซึ่งเน้นพัฒนาการขั้นสุดท้ายของประวัติศาสตร์ก็ไม่มีรัฐเพราะเมื่อไม่มีชนชั้น ไม่มีความขัดแย้ง รัฐก็สลายตัวไปเอง ในพวกประชาธิปไตยก็เชื่อว่า รัฐบาลที่ดีที่สุดคือ รัฐบาลที่ปกครองน้อยที่สุด (หรือใช้อำนาจรัฐน้อยที่สุด)


คำสำคัญ (keywords): ความคิดทางการเมืองการปกครองไทยโบราณ